خدمات دریایی ؛هشت گلوگاه تجارت جهانی نفت

شرکت خدمات دریایی psdarya تقدیم می‌کند:

دنیای اقتصاد : هشت مسیر دریایی اصلی در حالی روزانه میلیون‌ها بشکه نفت خام را به نقاط مختلف دنی هدایت می‌کنند که در عین حال به شکل بالقوه چالش‌ها و خطراتي را براي کشورهاي توليدکننده و مصرف کننده نفت خام به همراه دارند. طبق گزارشي که اداره اطلاعات انرژي آمريکا اخيرا منتشر کرده است، چالش هايي که در مسير ترانزيت دريايي نفت خام وجود دارد، يکي از مشکلات مهم بر سر راه تامين امنيت انرژي جهان شناسايي شده است. در سال 2015 حدود 61 درصد از نفت توليد شده در دنيا و ديگر مايعات سوختي توليد شده (ال ان جي و ميعانات گازي) از مسيرهاي دريايي به نقاط مختلف دنيا منتقل شده اند. بر اساس گزارش ياد شده که به تازگي منتشر شده است، در حال حاضر تنگه هرمز و تنگه مالاکا به عنوان دو مسير پرتردد براي نفتکش ها، مهم ترين چالش هاي راهبردي در رابطه با حجم حمل و نقل نفت هستند؛ زيرا با بسته شدن هر کدام از اين تنگه ها، زمان انتقال نفت، فرآورده هاي نفتي و گاز مايع طبيعي و همچنين قيمت جهاني آنها به شدت افزايش پيدا مي کند.به اين ترتيب در حالي حجم انتقال محموله هاي نفتي و گازي از طريق دريا و تنگه هاي دريايي رو به گسترش است که نبود ظرفيت جايگزين مناسب براي حمل محموله ها، مشکلات طبيعي، جغرافيايي و ناامني هايي که از سوي دزدان دريايي ايجاد مي شود، مسيرهاي دريايي و تنگه ها را به چالشي استراتژيک براي امنيت انرژي جهان تبديل کرده است. در سال 2015 کل نفت خام و ديگر مايعات سوختي قابل تجارت در دنيا حدود  7/96 ميليون بشکه در روز بوده است که طبق برآورد اداره اطلاعات انرژی آمریکا، از این میزان حدود 61 درصد (یعنی 9/58 میلیون بشکه در روز) به وسیله کشتی حمل شده‌اند. این در حالی است که در میان 8 تنگه و آبراهه بررسی شده از سوی این اداره که مسوولیت اصلی در هدایت نفتکش‌ها را بر عهده دارند، تنها تنگه ترکیه است که در سال‌های قبل با کاهش جابه‌جایی محموله‌های نفتی مواجه بوده است.

     به اين ترتيب، بازارهاي بين المللي انرژي در حالي وابستگي زيادي به مسيرهاي حمل و نقل دريايي دارند که مسدود شدن هر يک از تنگه ها، رشد چشمگير هزينه هاي نهايي انرژي و قيمت هاي جهاني را در پي خواهد داشت. تنگه ها مي توانند بر اثر دلايل مختلفي مسدود شوند و نفتکش ها را با مشکلات فراواني همراه کنند. از آن جمله حمله دزدان دريايي، اقدامات تروريستي، ناآرامي هاي سياسي در قالب جنگ ها يا حملاتي که مي توانند منجر به نشتي فاجعه بار نفت در اين تنگه ها شوند. در گزارش اداره اطلاعات انرژي آمريکا به هفت تنگه اشاره شده است که مسيرهاي تجاري اصلي براي حمل و نقل دريايي نفت در دنيا هستند و هر نوع اختلالي در اين مسيرها مي تواند قيمت نفت را تحت تاثير قرار دهد و مسير حمل ونقل محموله هاي نفتي را هزاران مايل جابه جا کند. همچنين در اين گزارش دماغه گود هوپ در ساحل جنوبي آفريقاي جنوبي که به اقيانوس اطلس مشرف است، به عنوان يک مسير تجاري عمده و جايگزيني بالقوه براي تنگه هاي دريايي اصلي مورد بحث قرار گرفته است.

• تنگه هرمز (Hormuz)

تنگه  هرمز، در میان عمان و ایران که خلیج فارس را به خلیج عمان و دریای عرب متصل می‌کند، مهم‌ترین تنگه دنیا است و در سال 2015 مسیر عبور روزانه 17 میلیون بشکه نفت خام بوده است. حمل‌ونقل این میزان محمله نفتی و سایر مایعات سوختی که 30 درصد از کل حمل‌ونقل دریایی  این محصولات در دنیا را شامل می‌شود، باعث شده است تنگه هرمز در دنیا به عنوان شاهراه انتقال محموله‌های نفتی شناخته شود.

این شاهراه در سال 2016 پذیرای حجم بیشتری از نفتکش‌ها بوده است تا آنجا که کل محموله‌هایی که در این سال از تنگه هرمز عبور کرده‌اند با رشد همراه بوده و به رکورد بی‌سابقه 5/18 میلیون بشکه در روز دست یافته‌اند. آن‌طور که اداره اطلاعات انرژی آمریکا برآورد می‌کند، حدود 80 درصد از نفت‌هایی که از تنگه هرمز عبور کرده‌اند به بازار آسیا رفته‌اند، بنابراین این مسیر نقش بسیار پررنگی در تامین نفت اقتصادهای روبه رشدی همچون چین، ژاپن، هند، کره‌جنوبی و سنگاپور دارد. تنگه هرمز در زمینه صادرات گاز مایع طبیعی نیز رکورددار است؛ چرا که قطر در سال 2016 در مجموع حدود 7/3 تریلیون فوت مکعب گاز مایع طبیعی ( ال ان جی) از طریق این تنگه صادر کرده است که طبق گزارش بی‌پی، بیش از 30 درصد از تجارت جهانی ال‌ان‌جی را تشکیل می‌هد.

تنگه هرمزدر باریک‌ترین نقطه 21 مایل (7/33 کیلومتر)  عرض دارد این در حالی است که تنها دو مایل (2/3 کیلومتر) از هر سمت به رفت و برگشت تانکرهای نفتکش اختصاص داده شده است. این میزان به هممراه 2 مایل فاصله‌ای که در میان مسیر رفت و برگشت حائل شده،  در مجموع 6 مایل رفت‌وآمد تانکرهای نفتکش اختصاص داده است. به اين ترتيب تنگه هرمز به اندازه اي عميق و گسترده است که مي تواند پذيراي بزرگ ترين تانکرهاي نفت خام دنيا باشد، تانکرهايي که حمل و نقل حدود دو سوم از محموله هاي نفت خام دنيا را بر عهده دارند. اهميت استراتژيک تنگه هرمز باعث شده است تا اداره اطلاعات انرژي راه هاي جايگزين اين تنگه را بررسي کند؛ زيرا در صورت بروز هرگونه مشکل در اين تنگه، راه هاي جايگزين از اهميت بسزايي برخوردار مي شوند. به اين ترتيب «خطوط لوله انتقال نفت که در منطقه در دسترس هستند» يکي از گزينه هاي دور زدن تنگه هرمز ارزيابي شده است. با اين حال در گزارش اداره اطلاعات انرژي آمريکا تاکيد شده است «گزينه هاي بالقوه اي براي دور زدن تنگه هرمز در دسترس نيست.» طبق اين گزارش «در حال حاضر فقط عربستان سعودي و امارات متحده عربي هستند که با خط لوله می‌توانند نفت خام خود را از خلیج حمل کنند.»

• تنگه مالاگا ( Malacca)

تنگه مالاکا که پل ارتباطي ميان اقيانوس هند و اقيانوس آرام است، بعد از تنگه هرمز مقام دوم تردد نفتکش ها را به خود اختصاص داده است؛ اما مي توان گفت امکانات طبيعي و امنيت تنگه هرمز را ندارد. تنگه مالاکا در واقع کوتاه ترين مسير دريايي بين شرق ميانه و بازار رو به رشد آسيا است و در سال 2016 روزانه 16 ميليون بشکه نفت خام از اين مسير جابه جا شده است. تنگه مالاکا بين اندونزي، مالزي و سنگاپور واقع شده است و اقيانوس هند را به درياي چين جنوبي و اقيانوس آرام پيوند مي دهد و کوتاه ترين مسير دريايي بين تامين کنندگان نفت خام در خليج فارس و بازارهاي آسيايي به ويژه چين، ژاپن، کره جنوبي و اقيانوس آرام به شمار مي رود.اين مسير در سال هاي گذشته با افزايش تردد تانکرها همراه بوده تا آنجا که حجم محموله هاي ارسالي از اين تنگه از 14/5 ميليون بشکه در روز در سال 2011 به 16 ميليون بشکه در روز در سال گذشته ميلادي رسيده است. با اين حال اين تنگه در باريک ترين مسير تنها به 1/7 مايل مي رسد و در مسير نيز با تنگناهاي طبيعي همراه است که مي تواند خطرآفرين باشد. از ديگر سو بر اساس گزارش مرکز بين المللي تحقيقات دزدان دريايي، اين تنگه همواره با خطر حمله دزدان دريايي مواجه است و کشتي هايي که در سال 2015 از اين مسير عبور کرده اند، بيشترين حملات را شاهد بوده اند. با اين حال چنانچه تنگه مالاکا به هر دليلي مسدود شود، تقريبا نيمي از ناوگان جهان مجبور به انتخاب مسيري جايگزين خواهند بود که اطراف مجمع الجزاير اندونزي از جمله تنگه لومبک بين جزاير اندونزي يا بالي خواهد بود. از ديگر آثار توقف فعاليت تنگه مالاکا، کاهش ظرفيت جابه جايي حمل ونقل جهاني و اضافه شدن به هزينه هاي حمل ونقل است که به شکل بالقوه بر قيمت انرژي در دنيا اثر مي گذارد. تنگه مالاکا همچنين مسيري مهم در انتقال گاز مايع طبيعي (ال ان جي) از خليج فارس و تامين کنندگان آفريقايي به سمت کشورهاي شرق آسيا است. بزرگ ترين وارکننده ال ان جي در منطقه ژاپن و کره جنوبي هستند.

• کانال سوئز (SUMED/Suez Canal)

 کانال سوئز و خط لوله سومد دو مسير استراتژيک براي خليج فارس به خصوص در زمينه انتقال گاز مايع طبيعي به اروپا و آمريکاي شمالي هستند. اين دو مسير در مجموع حدود 9 درصد از تجارت دريايي را در سال 2015 به خود اختصاص داده اند. کانال سوئز در مصر واقع شده است و درياي سرخ و خليج سوئز را به درياي مديترانه متصل مي کند. در سال 2016 کل نفت و ساير مايعات سوختي و ال ان جي که از اين کانال عبور داده شده اند به ترتيب 17 و 6 درصد از حجم فعاليت کانال سوئز را تشکيل داده اند که ايران در آن سهمي ندارد. با عدم موافقت دولت مصر براي عبور محموله هاي ايران از اين کانال، حتي با وجود لغو تحريم ها نيز ايران به اجبار محموله ها نفت مشتريان اروپايي را از مسير دماغه گود هوپ در جنوب آفريقا به دست آنان مي رساند که با افزايش زمان و هزينه همراه است. کانال سوئز به شکل طبيعي نمي تواند محل عبور نفتکش هاي فوق سنگين باشد و براي عبور تانکرهاي عظيم مسير مناسبي است. طبق آمار منتشر شده از سوي اداره کانال سوئز، در سال 2016 روزانه 9/ 3 ميليون بشکه از نفت خام و محصولات تصفيه شده در مسير اين کانال عبور و مرور داده شده اند. بيشترين ميزان انتقال نفت از کانال سوئز به سمت شمال (بازارهاي اروپايي) 4/ 2 ميليون بشکه در روز بوده است و بقيه محموله ها به ميزان 5/1 میلیون بشکه در روز عمدتاً از مسیر جنوب به بازارهای آسیایی انتقال داده شده است.

خط لوله 320 کيلومتري سومد نيز که نفت خام را از طريق درياي سرخ به درياي مديترانه مي رساند، ظرفيتي 34/ 2 ميليون بشکه اي در روز دارد. اين خط لوله به «شرکت نفت عرب» تعلق دارد و حاصل يک سرمايه گذاري مشترک بين شرکت نفت و گاز عمومي مصر (50 درصد)، آرامکو (15 درصد)، شرکت سرمايه گذاري بين المللي نفت ابوظبي (15 درصد)، شرکت هاي چندگانه کويت (15 درصد) و قطر پتروليوم (5 درصد) است. بسته شدن کانال سوئز علاوه بر افزایش هزینه حمل‌ونقل، زمان انتقال نفت برای کشورهای اروپایی را تا 15 روز و انتقال نفت به آمریکا را با 8 تا 10 روز افزایش همراه می‌کند.

در سال 2016 حدود 6/ 1 ميليون بشکه نفت خام از طريق خط لوله سومد به درياي مديترانه حمل شده و سپس براي بارگيري به نفتکش ها منتقل شده است. در مجموع نفتي که از طريق کانال سوئز و خط لوله سومد در سال 2016 جريان يافته است، 5/ 5 ميليون بشکه در روز بوده است که 100 هزار بشکه بيشتر از سال 2015 بوده است. به اين ترتيب سهم اين دو مسير از کل جريان تبادل نفتي در سال 2015 چيزي حدود 9 درصد بوده است. کانال سوئز در انتقال گاز طبيعي مايع هم نقش دارد و در سال 2016 در هر دو جهت رفت و برگشت، 2/ 1 تريليون فوت مکعب گاز انتقال داده است که حدود 9 درصد از کل ال ان‌جی معامله شده در دنیا است.

• تنگه باب‌المندب (Babel-Mandab)

 بسته شدن اين تنگه مي تواند تانکرهاي نفت خليج فارس را از طريق کانال سوئز و خط لوله سومد به سمت جنوب آفريقا هدايت کند. تنگه باب المندب بين شاخ آفريقا و خاورميانه واقع شده است و مسيري استراتژيک بين درياي مديترانه و اقيانوس هند است. به اين ترتيب بيشترين صادرات نفت خام از خليج فارس که از طريق کانال سوئز و خط لوله سومد ترانزيت مي شود، از طريق اين آبراه به اروپا، آمريکا و آسيا مي رسد. در سال 2016 روزانه 8/ 4 ميليون بشکه نفت خام و ديگر مايعات سوختي از طريق تنگه باب المندب منتقل شده است. اين ميزان در سال 2011 حدود 3/ 3 ميليون بشکه در روز بوده است.

• تنگه ترکیه (Turkish)

تنگه ترکيه اگرچه همچنان مسيري مهم براي انتقال نفت و مايعات سوختي از درياي خزر است، اما از سال 2011 به اين سو با کاهش حمل و نقل همراه بوده است. نفتي که از اين مسير عبور مي کند، به غرب و جنوب اروپا مي رسد. تنگه ترکيه از طريق دو آبراهه درياي سياه را به درياي مرمره و درياي مرمره را به درياي اژه و مديترانه متصل مي کند. هر دو آبراهه که در ترکيه قرار گرفته اند، جنوب غربي اروپا را از طريق روسيه و منطقه درياي خزر تامين مي کند. حجم حمل و نقل نفت از طريق تنگه ترکيه بر خلاف ساير تنگه ها که با رشد همراه بوده است، کاهش يافته و از 9/ 2 ميليون بشکه در روز در سال 2011 به 4/ 2 ميليون بشکه در سال 2016 کاهش يافته است. اين ميزان در زمان اوج خود در سال 2004 حدود 4/ 3 ميليون بشکه در روز بوده است که بعد از آن با تغيير مسير صادرات نفت خام روسيه به سمت بنادر بالتيک، وارد روندي نزولي شد.البته تنگه ترکيه با تنگناهاي طبيعي هم همراه است زيرا در باريک ترين حالت، عرض آن به نيم مايل مي رسد ضمن آنکه به علت جغرافياي پيچيده اي که دارد از جمله دشوارترين مسيرهاي آبي جهان است. با اين حال سالانه 48 هزار کشتي از اين تنگه عبور مي کنند که ترافيک سنگين اين تعداد کشتي باربري، براي تانکرهاي حمل نفت در ترکيه مشکلاتي ايجاد مي کند.

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد/ صفحه 11/ شماره 4123